Wij, mensen, leven niet op een geïsoleerd eiland. De mens is onderdeel van een breder verband en dat noemen wij de samenleving. En omdat we sociale wezens zijn, zijn er bijna altijd andere mensen betrokken bij wat we doen.

De menselijke socialisatie vindt plaats door middel van blikken, gebaren, lichamelijk contact of het vermijden daarvan, maar natuurlijk ook door middel van taal.

Mensen maken altijd deel uit van verschillende groepen: wij zijn bijvoorbeeld familieleden, werknemers, burgers, vluchtelingen, lobbyisten, wijndrinkers, gelovigen, kerkgangers, buren of wandelaars. De lijst van onze groepslidmaatschappen is tamelijk lang en niemand van ons overziet echt al zijn of haar sociale netwerken. Bij de één al meer sociale netwerken dan bij de ander!

Onze menselijke netwerken zijn deel van onze bredere cultuur. Cultuur of beschaving is een geheel van normen, waarden, tradities en regels. Er zijn ontelbaar vele culturen. Maar culturen zijn altijd divers en zijn niet van elkaar gescheiden. Zij kruisen elkaar. Zij bevruchten elkaar. Cultuur betekent ‘streven naar het licht’. Cultuur beleven kan verlichting en vooruitgang brengen.

We zijn een multiculturele samenleving en dat is altijd zo geweest. Het is immers onmogelijk om de attitudes, verlangens, ideeën, talenten en handelingen van miljoenen mensen op elkaar af te stemmen. Het multiculturalisme vereist eerder dat we samen onderweg gaan: we zitten allemaal in hetzelfde schuitje – we delen in een gemeenschappelijk mensenleven – en moeten samen uitzoeken hoe we verdere vooruitgang kunnen boeken. Dat doen we samen en in respect voor de ander. Gericht op het welzijn van de ander (altruïsme).

Ga eens in de schoenen staan van iemand anders staan!

We kennen deze regel als een alledaagse wijsheid: ‘Wat gij niet wilt wat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’  Volgens deze gedachten mag men anderen geen kwaad doen, omdat men zelf die ander had kunnen zijn. Ga dus af en toe in de schoenen staan van iemand anders. Handelen ten bate van iemand anders is tevens handelen ten bate van zichzelf. Handelen ten bate van anderen is een uiting van ons vermogen om onze eigen belangen opzij te zetten om mensen en andere levende wezens te helpen.

We kennen enkele nobele waarden zoals tolerantie, compassie, openheid, geloof in overtuiging. Waarden zijn niet alleen positief. Ze schrijven niet alleen voor wat we behoren te doen, maar ook wat we behoren te laten. Het is door samenwerking dat we vooruitgang kunnen boeken.

In het echte leven is er altijd zowel kwaad als goed. Naast het natuurlijke goede is er het natuurlijke kwade. Kwaadaardig handelen moet onder alle omstandigheden vermeden worden. Wat geboden is, is het goede te doen. Waarden geven aan ons dagelijks leven richting voor ons handelen. Maar wat ik waardevol bedenk is niet altijd wat jij als waardevol ziet.

Grenzen aan meningsvrijheid

Zo delen wij niet altijd een mening van iemand anders. Het is zelfs goed voor een samenleving dat er verschillende meningen kunnen geuit worden, voor zover ze redelijk en wijs blijven. Zo tolereren we ook onjuiste meningen. Dat is over het algemeen ook goed, want niemand heeft alleen maar ware meningen, want niemand kan immers alles weten.

Toch betekent dit niet dat we dan maar alle meningen moeten tolereren. Dat is alsof een pacifist bijvoorbeeld automatisch zou moeten accepteren dat een oorlogshitser de wapens opneemt tegen het pacifisme. De pacifist heeft het volste recht grenzen te bepalen om de activiteiten van de oorlogshitser te doen stoppen. De kern van het pacifisme is immers dat er helemaal geen oorlogen moeten worden gevoerd, zodat pacifisten geen tolerantie hoeven te tonen voor oorlogshitsers.

Onze doorgegeven normen en waarden – cultuuroverdracht – kunnen ons helpen te zien wat goed is en welk handelen het beste is voor onszelf en de samenleving. Ondanks alles blijven geloven in de goedheid van de mens.